mgr Paweł Jóźwiak

Przesłanki ubezpieczeniowego świadczenia kulancyjnego w polskim systemie prawa ubezpieczeń gospodarczych.

W polskim systemie prawnym nie występuje pojęcie kulancji, a doktryna nie poświęca tej instytucji zbyt dużo uwagi. Kulancje można porównać do świadczenia naturalnego, tj. takiego które nie podlega zaskarżeniu sądowemu ani postępowaniu egzekucyjnemu, ale jego spełnienie przez dłużnika, pomimo nie ponoszenia odpowiedzialności za swój dług, powoduje zaspokojenie wierzyciela. Kulancja ubezpieczeniowa to dobrowolne świadczenie ubezpieczyciela na rzecz ubezpieczonego, w sytuacji w której zachodzą wątpliwości co do jego odpowiedzialności za szkodę, jednakże wypłacane w drodze wyjątku.

Świadczenie kulancyjne można dostrzec w dwóch ustawach. Po pierwsze w ustawie o ubezpieczeniach społecznych i Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz.U. z 2009, nr 153, poz. 1227), w której to art.82 i art.83 regulują świadczenie kulancyjne w ramach ubezpieczenia społecznego. Po wtóre, szczątkowa regulacja świadczenie kulancyjnego znajduje się w Kodeksie Cywilnym (Dz.U. z 1964, nr 16, poz.93 ze zm.).

Ów szczątkowa regulacja znajduje się w art.827§1 Kodeksu Cywilnego. Przewiduje on, iż „ubezpieczyciel jest wolny od odpowiedzialności, jeżeli ubezpieczający wyrządził szkodę umyślnie; w razie rażącego niedbalstwa odszkodowanie nie należy się, chyba że umowa lub ogólne warunki ubezpieczenia stanowią inaczej lub zapłata odszkodowania odpowiada w danych okolicznościach względom słuszności”.

Należy więc przyjąć, że przesłanki jakie muszą zajść aby świadczenie ubezpieczyciela było kulancyjnym to:

• istnienie zobowiązania umownego pomiędzy ubezpieczyciel a ubezpieczonym;

• przedmiotem umowy ubezpieczenia pomiędzy ubezpieczycielem a ubezpieczonym jest mienie;

• świadczenie ubezpieczonemu się nie należy;

• zachodzą specjalne okoliczności dotyczące bądź to ubezpieczonego bądź zdarzenia powodującego szkodę;

• odszkodowanie wypłacane ubezpieczonemu jest dobrowolnym świadczeniem ubezpieczyciela;

• odszkodowanie pokrywa szkodę na mieniu.

Pierwsze dwie przesłanki wynikają z umiejscowienia art.827§1 w Kodeksie Cywilnym. Umowa ubezpieczenia jako jedna z umów nazwanych uregulowana w KC, jest zobowiązaniem dwustronnym. Ubezpieczyciel spełnia świadczenie na rzecz ubezpieczonego w razie zajścia ryzyka objętego umową, a ubezpieczony lub ubezpieczający opłaca składki na rzecz ubezpieczyciela. W związku z czym świadczenie może być wypłacone tylko na rzecz strony umowy. Druga przesłanka również wynika z wykładni systemowej. Ustawodawca tylko w Dziale II – Ubezpieczenia majątkowe, tytułu XXVII – Umowa ubezpieczenia wspomniał o możliwości wypłacenia odszkodowania ze względów słuszności. W związku z czym tylko i wyłącznie wówczas, gdy przedmiotem umowy jest ubezpieczenia mienia.

Kolejne przesłanki wynikają z treści art.827§1 KC. Ubezpieczyciel wypłacając świadczenie kulancyjne, dokonuje tego dobrowolnie, tzn. nie spoczywa na nim ustawowy bądź umowny obowiązek świadczenia, czyli wypłaca świadczenie, które co do zasady się nie należy ubezpieczonemu. Dobrowolność ubezpieczyciela będzie wynikać przede wszystkim ze względów marketingowych. Jednakże, jak wynika z literalnego brzmienia komentowanego artykułu, również względy słuszności w indywidualnej sprawie mogą mieć znaczenia. Przede wszystkim w takich sytuacjach będzie to sytuacja ubezpieczonego, jego indywidualne przymioty bądź okoliczność indywidualnego zdarzenia powodującego szkodę. Należy podkreślić, że odszkodowanie kulancyjne jest wypłacane w celu naprawienia szkody na mieniu ubezpieczonego, a nie szkody na jego osobie. Wynika to z faktu, iż świadczenie kulancyjne może być wypłacane tylko w razie zawarcie umowy, której przedmiotem jest majątek.

Do powyższych uwag, należy również dodać, że z charakteru umowy ubezpieczenia wynika, że świadczenie nie zawsze będzie wypłacane na rzecz ubezpieczającego, ale również na rzecz ubezpieczonego. W związku z czym powyższe uproszczenie do ubezpieczającego należy, w zależności od konstrukcji umowy, rozszerzyć zgodnie z treścią umowy na ubezpieczonego.

Powyżej przedstawione przesłanki wynikają z treści i usytuowania art.827§1 Kodeksu Cywilnego. Analizując instytucję kulancji, należy się zastanowić czy nie powinno się dodać jeszcze jednej przesłanki, a mianowicie konieczność zawarcia ugody pomiędzy stronami umowy. Takie rozwiązanie byłoby korzystne dla ubezpieczyciela, który dobrowolnie spełniając świadczenie nie obawiałby się ewentualnego sporu przed sądem.

Podsumowując nie można nie zauważyć, że instytucja kulancji jest rozwiązaniem korzystnym dla obu stron stosunku prawnego. Ubezpieczyciel w ramach ochrony własnego wizerunku spełnia świadczenie nienależne ubezpieczonemu, który ma możliwość naprawienia szkody.

mgr Paweł Jóźwiak

Polska Izba Odszkodowań